Elegancki starszy pan średniego wzrostu, o sugestywnej, pełnej wyrazu głowie, przyprószonych siwizną włosach, z nieodłączną wzorzystą apaszką wyłaniającą się fantazyjnie spod rozpiętego szeroko kołnierza koszuli, znakomity gawędziarz, mówiący dużo i chętnie z charakterystycznym francuskim "r" - to wizerunek Mariana Makarskiego.

Zarówno na co dzień, podczas wernisaży, gdy jest duszą towarzystwa, ale także na ulicy na spacerze, w sklepie, gdy robi zakupy, czy w kawiarni, gdy pije lampkę wina. Wizerunek człowieka, w którym wielu widzi kapryśnego, znudzonego życiem bonvivanta. Ale jaki jest Marian Makarski w zaciszu swej pracowni, przy sztaludze, gdy w samotności próbuje rozstrzygać istotne dlań kwestie malarskie?

Postać tyle barwna co oryginalna. Z wykształcenia architekt, z zamiłowania i przekonania pisarz, krytyk sztuki i naukowiec (autor rozprawy doktorskiej poświęconej rozwojowi przestrzennemu Kazimierza Dolnego), wykładowca Politechniki Lubelskiej, a do tego - jakby na przekór młodzieńczym marzeniom o pisarstwie - artysta malarz. Przede wszystkim twórca specyficznych nastrojowych pejzaży oraz urzekających prostotą martwych natur kwiatowych, artysta jedyny i niepowtarzalny, po prostu Marian Makarski.

Gdy spoglądamy na dziesiątki, setki jego pejzaży, to widzimy w gruncie rzeczy multiplikacje, przetworzone wersje "tego samego obrazu". Obrazu malowanego przez artystę z niesłychaną pasją i zaciętością, co najmniej od początku lat sześćdziesiątych (sic!).

I chociaż twórca posługuje się za każdym razem w miarę stałym zestawem rekwizytów: wydłużonymi, klockowatymi domkami z bajki, pustymi krzesłami, postacią Don Kichota, anonimowymi sylwetkami dzieci i osób dorosłych, pojawiających się sporadycznie w pustce małych prowincjonalnych miasteczek, to jednak każde płótno - mimo pozorów podobieństwa i związków z pozostałymi - stanowi zwartą, zamkniętą całość. Nie ma więc mowy o cyklu obrazów na jeden i ten sam temat, są natomiast udane próby plastycznego zapisu stanów emocjonalnych artysty wynikających z nieustannego przeżywania lat dzieciństwa i refleksji, jakie budzą w nim z perspektywy upływającego czasu.

Tym, co decyduje o oryginalności i niepowtarzalności płócien Mariana Makarskiego, tym, co zachęca widzów do ich oglądania, a krytyków do pozytywnej oceny, wzbudza chęć kupienia obrazu do muzeum, posiadania w prywatnych zbiorach - jest kolor i nastrój, klimat wywołany symbiozą zachodzącą pomiędzy rozbudowaną, nie pozbawioną aluzji treścią a sugestywną formą.

Niewątpliwie, pierwszy kontakt z obrazami Mariana Makarskiego nasuwa skojarzenia z dziełami kolorystów polskich z okresu dwudziestolecia międzywojennego z jednej strony, a obrazami Marca Chagalla czy Jerzego Nowosielskiego - z drugiej. Jest to jednak związek, zależność w gruncie rzeczy naskórkowa, choć bardzo prawdopodobna, wynikająca z fascynacji artysty, jego edukacji, przygotowania teoretycznego i praktycznego wyniesionego z gorącego środowiska artystycznego Krakowa końca lat czterdziestych i początku lat pięćdziesiątych. Tego samego Krakowa, w którym nie tylko studiował architekturę (na Politechnice Krakowskiej), ale i bywał w legendarnej Jamie Michalikowej. Brał czynny udział w życiu artystycznym miasta. Uczestniczył w spotkaniach literackich z tak znanymi poetami jak Jalu Kurek, Konstanty Ildefons Gałczyński czy Władysław Broniewski.

Oddzielny rozdział w biografii Mariana Makarskiego to fascynacja teatrem, a szczególnie Teatrem Rapsodycznym Mieczysława Kotlarczyka, z którym nawiązał bliski kontakt uwieńczony propozycją udziału w spektaklach.Malarstwo w tym okresie nie odgrywa jeszcze w życiu studenta politechniki dominującej roli, choć nie bez znaczenia są jego kontakty i wizyty w pracowniach u kolegów malujących i rysujących w czerwonym gmachu ASP przy placu Matejki w chwili, gdy złowrogi duch realizmu socjalistycznego z trudem torował sobie drogę w historycznym grodzie Kraka.

Dziś, analizując malarstwo Mariana Makarskiego należy stwierdzić, że bezsprzecznie kolor jest tym, co decyduje o charakterze stosunkowo dużych płócien artysty. Kolor głęboko przemyślany, koncypowany, nie wynikający z nakazu chwili, nie podyktowany ulotną grą światła w naturze.

Harmonia barw łamanych, współgrających i dopełniających się istnieje w artyście niezależnie od tego, czy dany układ ma swoje odniesienie w otaczającej go rzeczywistości. Zestawienie turkusowych zieleni, karminowych i cynobrowych czerwieni, jasnych i ciemnych brązów, subtelnych szarości i bieli słoniowych podpowiadają mu intuicja i wrażliwość.

Barwy ciepłe i zimne, kładzione niezależnie od siebie na różnych płótnach lub tuż obok, na jednej płaszczyśnie, laserunkowo w dużych partiach ziemi i nieba oraz zdecydowanie materialnie, gruzłowato, na ścianach i dachach baśniowych domków. To one przekonują nas, że nie trzeba być pod koniec XX wieku skrajnym modernistą, eksperymentatorem, aby zapewnić sobie i swojej sztuce uznanie i przychylność krytyków oraz aplauz publiczności. Wystarczy - tak jak czyni to Marian Makarski - czuć kolor, jego głębię i pulsowanie, aby mieć coś ciekawego do przekazania innym, podzielenia się ze zwykłymi zjadaczami chleba tym szczególnym darem, jakim jest umiejętność uchwycenia na płótnie istotnych wartości picturalnych, uzupełnionych pełną tajemnic i przesłania treścią.

Ów podtekst literacki każdego nowego płótna jest jeszcze jednym ogniwem w długiej, bo kilkudziesięcioletniej walce Mariana Makarskiego o obraz. Walce, w której fascynacja kolorem nie prowadzi go ku tyle efektownej, co nic nie przedstawiającej sztuce materii, lecz wręcz przeciwnie. Można odnieść wrażenie, że im bardziej artysta czuje kolor, im bardziej jest on wysmakowany, tym bardziej czytelny staje się wątek literacki poszczególnych kompozycji. Kompozycji, w których puste, obwiedzione wyraśnym konturem przestrzenie umownych miast i miasteczek wypełniają niepokojące, pnące się ku niebu domki o fascynujących elewacjach z przyklejonymi doń balkonikami, wąskimi i koślawymi okienkami oraz stromymi dachami. Niekiedy przemyka przez nie gdzieś z boku samotny jeśdziec na koniu (Don Kichot), pojawiają się zagubione sylwetki pojedynczych ludzi, stoją wreszcie z przodu - niczym na teatralnej scenie - powyginane, rachityczne krzesła, czekając bezskutecznie na aktorów tego osobliwego spektaklu.

Artysta chętnie skraca perspektywę, podnosi linię horyzontu, korzysta z doświadczeń średniowiecznych mistrzów cechowych w sposobie ukazywania przestrzeni, nakładając jeden plan na drugi. Niczym typowy reprezentant dojrzałego romantyzmu wprowadza do swych płócien motyw otwartego okna. Okna oddzielającego bezpieczny świat zacisza domowego od grośnych zjawisk dziejących się na zewnątrz, tuż obok nas. Okna nieproporcjonalnie dużego, wypełniającego całą szerokość elewacji w skromnym domku lub też zawieszonego pomiędzy dwoma budynkami, z otwartymi szeroko na oścież okiennicami i anonimowym popiersiem kobiecym w środku.

Okna Mariana Makarskiego to klucze symbole pozwalające zrozumieć i połączyć życie jednostki z funkcjonowaniem całej społeczności.Blisko czterdziestoletnie malowanie "tego samego obrazu" powoduje, że malarstwo Mariana Makarskiego przechodzi ewolucję, przede wszystkim w sposobie ujęcia stałych elementów kompozycji, rekwizytów, ich umownej rzeczywistości. Na początku było to uporczywe zmaganie się z przestrzenią, urodą autentycznego, zanotowanego gdzieś w plenerze pejzażu, który artysta próbował przetworzyć na swój sposób, odmaterializować, podporządkować własnej wizji zmierzającej do płaskiej dwuwymiarowej syntezy.

Znajomość z Jerzym Nowosielskim na plenerze w Zwierzyńcu (rok 1960) ułatwia Marianowi Makarskiemu zrozumieć, że w jego obrazach tak jak w ikonie może być jednocześnie kilka obrazów, tworzących wspólną całość. To od Nowosielskiego artysta zapożyczył również wewnętrzną (malarską) krawędś obrazu, zamykającą każdą kompozycję i oddzielającą ją od rzeczywistości, podkreśloną dodatkowo wąską drewnianą ramą.

Podczas inicjacji Mariana Makarskiego jako malarza (koniec lat pięćdziesiątych) istotne znaczenie odegrała również znajomość z Władysławem Filipiakiem oraz Zenonem Kononowiczem (wybitnymi lubelskimi kolorystami, ich podejściem do harmonii barw i roli pejzażu jako samoistnego dzieła sztuki), a także przyjaśń i liczne rozmowy o sztuce z Jackiem Sienickim, dzięki którym przyszły artysta nabrał pewności, wiary w swoje siły, przekonania, że to, co robi i kim będzie - już niedługo - jako malarz jest słuszne i zmierza we właściwym kierunku.

Penetrowanie własnej podświadomości przez Mariana Makarskiego powoduje, że tak charakterystyczne dla jego obrazów domki (wspomnienie drewniano-murowanej zabudowy Proszowic, miasteczka nad Szreniawą w Małopolsce, w którym spędził kilka - ważnych w biografii - lat dzieciństwa, i nadwiślańskiego Kazimierza Dolnego, miejsca licznych pieszych wędrówek oraz plenerów w wieku męskim) zmieniają swój kształt, wielkość i charakter. Od surowych i monumentalnych, tworzących monolityczną ścianę wypełniającą przestrzeń pomiędzy powierzchnią ziemi a podstawą nieboskłonu, z wąską szczeliną, przez którą próbuje przejść na drugą stronę (rzeczywistości?) mały chłopiec, po rozrzucone - pozornie - bez ładu i składu, zawieszone gdzieś w kosmicznej pustce klocki. Ale i one różnią się między sobą.

Początkowo są to czytelne sześciany z niewielkimi kominami, następnie bardziej spłaszczone, choć większe i agresywniejsze domy "czynszowe", a na końcu niewyobrażalnie wydłużone, łopoczące niczym flagi na wietrze, sprowadzone do całkowicie płaskich elewacji frontowych. Sporadycznie artysta powtarza bryłę zapamiętanego kościoła, jego smukłą wieżę, sylwetkę przysadzistej kamienicy z podcieniem i wysokim łamanym dachem czy postrzępiony okap kazimierskiej studni na rynku.

Âwiadomie unika jednak nadmiaru szczegółów pozwalających zidentyfikować, utożsamić pejzaże z konkretnym fragmentem tego czy innego miasteczka. Twórca pragnie, aby jego kompozycje stanowiły element szerszego przesłania, dyskusji zarówno o miejscu fizycznego przyjścia na świat, jak i narodzin naszej osobowości. Artyście chodzi o to najbardziej tajemnicze i osobiste miejsce, które nosi w duszy każdy z nas. Miejsce, bez którego nie mielibyśmy wspomnień ani świadomości naszej odrębności, naszego humanistycznego istnienia.

Tak jak lata pracy i coraz większa dojrzałość plastyczna oraz większe zaawansowanie warsztatowe doprowadziły do zmian w wydawać by się mogło całkowicie zunifikowanych domkach, tak samo swoistej modyfikacji uległa - i ulega nadal - kolorystyka pejzaży Mariana Makarskiego.

Choć trudno jednoznacznie wskazać, że ta czy inna gama barw jest typowa dla danego okresu jego twórczości (tym bardziej że artysta chętnie powraca do pewnych zestawów kolorystycznych, głównie - wzmiankowanych wcześniej - orgiastycznych czerwieni, zieleni i fioletów), to jednak na pewno obrazy różnią się między sobą. Zwłaszcza intensywnością i soczystością barw, ich czystością i świetlistością, a także stopniem nasycenia kolorem, rzutującym na wymowę całego obrazu.

Widz kontemplujący z satysfakcją i przyjemnością obrazy Mariana Makarskiego, to widz, przed którym artysta rozsunął magiczną kurtynę oddzielającą świat codziennych trosk i kłopotów od świata tęsknot i iluzji, od świata nie spełnionych marzeń, a zarazem mrocznych niepokojów i lęków. Nie ma - jak się wydaje - w obrazach malarza nieustającej radości, odbicia beztroskich lat dzieciństwa, bo takich w bogatym i różnorodnym życiu twórcy nie było zbyt wiele. Jest natomiast chwila refleksji, zadumy nad tym, co odeszło na zawsze z pierwszym dzwonkiem szkolnym, kolejną zmianą klasy i kolegów, powodzią, która zmyła w jednej chwili przydomowy warzywnik, wyjazdami ojca w poszukiwaniu lepiej płatnej pracy, aby zapewnić godziwy byt rodzinie, przeprowadzką z nostalgicznych Proszowic na Lubelszczyznę, do Lublina, a wreszcie z tym, co zniszczyły i próbowały wymazać z pamięci lata wojennej pożogi.

Uczucie kontemplacji, wewnętrznego skupienia towarzyszy przy oglądaniu wszystkich płócien Mariana Makarskiego. Zarówno tych powstałych na początku lat sześćdziesiątych, jak i tych z końca lat dziewięćdziesiątych. Tak w jednym jak i drugim przypadku artysta, posługując się prostymi środkami technicznymi (zawsze są to farby olejne nakładane na płótno najchętniej szpachlą i uzupełniane - od pewnego czasu - akrylami), osiąga zamierzony efekt finalny, w którym liczy się przede wszystkim soczysta materia malarska i jej literacka treść. Wydawać by się mogło, że tak archaiczne i niemodne malarstwo nie ma już dziś racji bytu. A przecież jest inaczej. To, że Marian Makarski tworzy jakby na przekór obowiązującym modom czy trendom wynika przecież z przyjętej zasady twórczej, niejako sprzecznej z awanagardową postawą swych młodszych kolegów. Na pewno jest od nich inny, chociażby ze względu na to, iż obrazy jego są bardziej spójne. ¸ączy je specyficzny sposób widzenia świata i niezwykła poetyczność płócien, które zdają się być zarówno strofami poematu, jak i akordami niekończącej się melodii, obecnej w świadomości artysty od bardzo dawna.

Obrazy pokazywane i nagradzane wielokrotnie w latach ubiegłych na wystawach indywidualnych i zbiorowych, o charakterze ogólnopolskim i międzynarodowym, opatrywał Marian Makarski z reguły tytułami, adekwatnymi do ich treści (np.: "Miasto czerwone I i II", "Koncert w miasteczku", "Miasto z czerwonym krzesłem", "Miasto w przestrzeni" czy "Zabawa w Don Kichota").

Teraz - latem 1998 roku - problem tytułu obrazu zdaje się dla artysty nie istnieć, pozostało tylko wspólne, łączące je hasło - czekanie, towarzyszące artystycznemu oeuvres twórcy - jak się wydaje - niemal od samego początku jego kariery.

Jak wynika z wcześniejszych wypowiedzi Mariana Makarskiego, czekanie jest być może najważniejszym aspektem jego malarstwa, a także pisarstwa (artysta opublikował wiele artykułów i esejów z pogranicza sztuki, napisał również - nie wydaną jeszcze - powieść "Dom mojego ojca").

Malarstwo to istnieje tylko dlatego, aby określić, zdefiniować czekanie. "Tyle w nas człowieczeństwa, tyle poezji, ile czekania. Zabrać nam czekanie, to zabrać nam wszystko" - napisał przed laty Marian Makarski. Te piękne, pełne poezji słowa rzeczywiście znajdują plastyczne potwierdzenie w jego malarstwie. Malarstwie szczególnym, wyrosłym z romantycznej fascynacji grą barw, nie dla samego układu estetycznego, ale malarstwie będącym zapisem literackiego przesłania. Obraz i słowo, płótno i papier, a więc pędzel i pióro, farby i atrament, to stałe atrybuty warsztatu Mariana Makarskiego, artysty i eseisty w jednej osobie. Ale obraz dokonań tego ciekawego twórcy nie byłby pełen, gdybyśmy nie wspomnieli o jego dorobku jako architekta. Jest to rozdział oddzielny, który stanowi wartość samoistną. Niemniej nie należy zapominać, iż Marian Makarski, doktor inżynier architekt (przez wiele lat pracownik naukowy Politechniki Lubelskiej), brał udział w licznych konkursach architektonicznych, zdobywając nagrody i wyróżnienia, m.in. za projekty teatrów w Lublinie i Bydgoszczy, a także za projekt nowego gmachu Muzeum Sztuki Współczesnej w Skopje.

Jest autorem wielu realizacji, w tym przede wszystkim Miejskiego Centrum Kultury w Ostrowcu Świętokrzyskim, osiedla mieszkaniowego w Puławach oraz obiektów biurowych zarówno w Lublinie jak i we wspomnianych Puławach.

Ponadto Marian Makarski zajmuje się projektowaniem wnętrz, chętnie uczestniczy również w rewaloryzacji obiektów zabytkowych. Najważniejszym, jak dotychczas, dziełem architektonicznym tego człowieka renesansu jest projekt i realizacja kościoła oo. Kapucynów przy Alejach Kraśnickich w Lublinie, którego charakterystyczna sylwetka wrosła już na stałe w panoramę tej części miasta. Obiekt ten to rzadki - w naszym regionie - przykład świątyni spełniającej wszelkie wymogi stawiane nowoczesnej architekturze sakralnej.Za osiągnięcia na polu architektury i malarstwa (członek ZPAP od 1960 roku) artysta otrzymał wiele nagród, uwieńczonych nagrodą Ministra Kultury i Sztuki w 1995 roku za całokształt twórczości.

Pomimo tych osiągnięć, a może dzięki nim, Marian Makarski - zdaniem autora niniejszych słów - gdzieś w głębi duszy czuje się przede wszystkim piszącym malarzem. Autorem jednego obrazu, jednej nie kończącej się wizji utrwalanej z godną podziwu konsekwencją w kolejnych płótnach. Wizji ciągle wzbogacanej i uzupełnianej, wizji nie mającej początku i końca.

Na zakończenie kilka słów o osobnym, ale równie oryginalnym aspekcie twórczości malarskiej Mariana Makarskiego, jaki stanowią martwe natury, niemal wyłącznie róże w wazonie. I choć artysta żartobliwie mówi, że malują się same, gdy ma przerwę w pracy (co ze względu na potrzebę zarabiania na życie projektami architektonicznymi zdarza się wcale często), warto im poświęcić chwilę uwagi.

Przy prostocie ujęcia tematu, jego jednoznaczności i oczywistości, kwiaty Mariana Makarskiego mają rzadko spotykaną siłę wyrazu. Duże, kolorowe płatki osadzone na mocnych łodygach, malowane grubo i chropawo, jakby szkicowo, a zarazem mięsiście, fascynują intensywnością barw, idealnym "słuchem" kolorystycznym ich autora.

Pulsujące soczystą czerwienią, fluoryzujące fioletem czy ochrową żółcią, duże pąki róż mają siłę magnetyczną, przyciągają wzrok, działają niczym narkotyk, nie pozwalają odejść, minąć ich bez chwili refleksji.

Ale róże Mariana Makarskiego to mimo wszystko róże smutku, kwiaty będące wyrazem tęsknoty za rzadkimi chwilami radości i szczęścia, to nostalgiczne wspomnienie blasku słońca i zapachu traw na łąkach obok podkrakowskich Proszowic, gdzie w kontakcie z naturą narodziła się liryczna i poetycka dusza przyszłego artysty. Artysty tak naprawdę samotnego, nie do końca zrozumianego, ale przecież umiejącego się cieszyć życiem jak mało kto.

Lechosław Lameński